معلم

حدیثی از پیامبر در منزلت آمرین به معروف و ناهین از منکر:
پیامبر : آیا شما را از کسانی خبر دهم که نه از انبیا هستند و نه از شهدا ولی مردم به مقام و جایگاه
آنان در پیش خدا که بر منبرهایی از نورند، غبطه میخورند؟ سؤال شد، ای رسول خدا آنان چه کسانی هستند؟
پیامبر فرمود: آنان کسانی هستند که بندگان خدا را محبوب خدا و خدا را محبوب بندگانش میگردانند.
سؤال شد معنای محبوب گردانیدن خدا در پیش بندگانش معلوم است اما چگونه بندگان خدا را محبوب
خدا میگردانند؟
پیامبر در جواب فرمودند: به چیزی که خداوند متعال دوست دارد دعوت میکنند و از چیزی که خداوند
متعال بدش میآید، نهی میکنند، پس هنگامی که بندگان خدا، او را اطاعت میکنند، محبوب خدا میگردند
و خداوند متعال آنان را دوست میدارد(.مستدرک الوسائل،ج ،2ص )182
2جملاتی از شهید مطهری در خصوص «امر به معروف و نهی از منکر:»
در سابق شعاع دید مسلمین امتداد بیشتری داشته و امر به معروف و نهی از منکر را محدود نکرده
بودند به چهار تا مسئله عبادات، بلکه این اصل را عملاً ضامن همه اصطلاحات اخلاقی و اجتماعی خود
میدانستهاند(.مجموعه آثار، ج ،20ص )196
همانطور که وقتی انسان به سفارشها و توصیههای پیشوایان دینی مراجعه میکند و یا به تاریخ
دور این اصل مراجعه میکند، متأثر و متأسف میشود که چرا این اصل امروز عملی نیست، وقتی هم که
درباره? منظرههای هولناک و وحشیانهای که در این اواخر به نام امر به معروف و نهی از منکر پیدا میشده
فکر میکند، خدا را شکر میکند که چه خوب شد که این امر به معروفها و نهی از منکرها از بین رفت و ای
کاش اگر بقایایی هم دارد از بین برود. مظاهری در این اواخر به نام امر به معروف و نهی از منکر در زندگی
98
اجتماعی ما پیدا شده که باید گفت اگر معنای امر به معروف و نهی از منکر این است، خوب است متروک
بماند. (مجموعه آثار، ج ،20ص )198
در اخبار وارد شده که امر به معروف و نهی از منکر، سه مرحله و سه مقام دارد: مرحله قلبی، مرحله ید و
عمل. ما معمولاً ? از مرحله قلب به جای آنکه اخلاص و حسن نیت و علاقه به سرنوشت مسلمانان را درک کنیم،
جوش و خروش و عصبانیتهای بیجا میفهمیم؛ و از مرحله زبان به جای آنکه بیانهای روشن کننده و منطقی
بفهمیم که قرآن می ُ فرماید: ا ْد ُع ِالَ ِ ی سبیل ربّ ِ ک بالْ َ حکمة و الْ ِ موعظة الحسنة، موعظهها و پندها ّ ی تحکمآمیز
می ُ فهمیم؛ و از مرحله ید و عمل هم به جای آنکه تبلیغ عملی و حسن عمل و همچنین تدابیر عملی بفهمیم، تنها این
مطلب را فهمیدهایم که باید اعمال زور کرد. (مجموعه آثار، ج ،20صص )200-201
گذشته از اینکه ما در اجرای امر به معروف و نهی از منکر باید عمل را دخالت دهیم، به این نکته توجه
داشته باشیم که عمل هم اگر فردی باشد، چندان مفید فایده نیست، خصوصاً در دنیای امروز. این هم خود
یک مشکلی است در زندگی اجتماعی ما که آنهایی هم که اهل عمل میباشند، توجهی به عمل اجتماعی
ندارند و به اصطلاح «تکرو» میباشند. از عمل فردی کاری ساخته نیست، از فکر فرد کاری ساخته
نیست…، همکاری و همفکری و مشارکت لازم است. (مجموعه آثار، ج ،20ص )204
چیزی که بیش از هر چیز دیگر مورد غفلت است، دخالت منطق است در این کار. مقصود این است
که در کار معروف و منکر باید تدابیر عملی اندیشید و باید دید چه طرز عملی مردم را نسبت به فلان کار نیک
تشویق میکند و مردم را از فلان عمل زشت باز میدارد. چندی پیش در یکی از روزنامههای عصر مقالهای
خواندم تحت عنوان «خروارها پند و نصیحت.» در آن مقاله بعد از آنکه نوشته بود که در کشور ما خروارها
پند و نصیحت به صورتهای مختلف ولی بیاثر است این مثل را ذکر کرده بود«:یک جو درمان بهتر از صد
خروار نسخه است». بعد نوشته بود: چندین سال پیش در یکی از شهرهای کوچک واقع در ایالت فیلادلفیا،
زنها مبتلا به قماربازی شده بودند. ابتدا کشیشها و روزنامهنویسها و خطبا و فصحا تا میتوانستند راجعبه
بدی قمار خصوصاً برای زنها گفتند و نوشتند، ولی مثل همین حرفهای خودمانی مانند گردو روی گنبد
سرخورد و پایین افتاد و به جایی نرسید، تا آنکه شهردار محل به فکر افتاد یکی دو تا باشگاه و نمایشگاه هنری
زنانه دایر کند و سرگرمیهای مناسب در آنجا فراهم نماید، از قبیل جایزه دادن به مادران کاردان، کارهای
دستی و… که هر کدام برنامه و ترتیبات خاصی داشت و مردم را سر ذوق میآورد. دو سه سالی از این جریان
گذشت که زنهای آن شهر به کلی قمار را فراموش کردند. این را میگویند چاره عملی و تدبیر عملی. این
معنای دخالت دادن منطق و تدبیر است در مبارزه با منکرات. اگر آنها میخواستند به موعظهها و خطابههای
کشیشان و مقالهها و روزنامهها قناعت کنند میبایست برای همیشه بنشینند و مثل ما بگویند:
? گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من آنچه البته به جایی نرسد فریاد است
فصل دوم: یاددهی ـ یادگیری هر درس 99
? 3مایکل آلن کوک، یکی از نویسندگان و محققان برجسته آمریکایی در حوزه اسلامشناسی است. او
در حال حاضر، استاد دانشگاه پرینستون بوده و به عنوان یک اسلامشناس طراز اول غربی شناخته
میشود. وی کتابی به نام «امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» تألیف کرده که به فارسی
? نیز ترجمه شده است. این کتاب حاصل پانزده سال تحقیق و نتیجه مراجعه به حدود دو هزار کتاب و
مقاله به زبانهای مختلف است. شاید دانستن انگیزه مایکل کوک برای تحقیق در این زمینه و تألیف
کتابی به این وسعت، جالب باشد:
«اطلاع از حادثهای زشت و ننگین در یکی از خیابانهای شهر شیکاگوی آمریکا و بیتفاوتی مردم حاضر
نسبت به آن، انگیزه من برای نوشتن این کتاب شد. در شامگاه یکی از روزهای پاییزی، در ایستگاه قطار
شهری شیکاگو، در حضور مردم، زنی مورد اذیت و آزار قرار میگیرد اما هیچ کس برای کمک به زن،
حرکتی نمیکند. فریادهای زن بیپاسخ میماند و رهگذران جز تماشا کاری نکردند .»…
پرسش مهمی که با اطلاع از این حادثه، برای مایکل آلن کوک مطرح میشود آن است که چرا مردم
ساکت بودند و اقدامی نکردند؟ مطالعات و تحقیقات وی نشان میدهد که تقریباً ? برخلاف همه نظامهای حقوقی
? دنیا، تنها نظام حقوقی اسلام است که با داشتن آموزه امر به معروف و نهی از منکر، زمینه ? مداخله ناظران در
برابر انحرافات را فراهم میکند.
? 4موشی در خانه صاحب مزرعه، تله موش دید، به مرغ و گوسفند و گاو خبر داد، همه گفتند: تله موش
مشکل توست و به ما ربطی ندارد. ماری در تله افتاد و زن مزرعهدار را گزید، از مرغ برایش سوپ
درست کردند، گوسفند را برای عیادت کنندگان سربریدند، گاو را برای مراسم ترحیم کشتند و در این
مدت موش از سوراخ دیوار نگاه میکرد و به مشکلی که به دیگران ربط نداشت فکر میکرد.
5چند تشبیه درخصوص امر به معروف و نهی از منکر: امر به معروف مثل کاشتن گل در باغ است که
هر چه گلها بیشتر باشد یعنی کارهای خوب در جامعه رواج یابد، آن باغ زیباتر خواهد بود. نهی از
منکر هم مانند زدودن علفهای هرز و سمپاشی باغ است که مانع آسیب دیدن باغ میشود، البته هر
دو (گل کاشتن و زدودن علفهای هرز) برای داشتن باغی زیبا لازم است.
امر به معروف به مانند پدال گاز برای ماشین است و نهی از منکر هم چون پدال ترمز که هر دو ماشین جامعه
را هدایت میکنند. پدال گاز حرکت ماشین جامعه به سمت خوبیها را سرعت میبخشد و پدال ترمز مانع از
فرو افتادن در چالههای گناه و برخورد با موانع میشود.
6پاسخ برخی از بهانهها برای ترک امر به معروف و نهی از منکر
الف) بعضی میگویند: میترسیم تذکر دهیم و به گفته ما عمل نشود! در پاسخ این افراد باید گفت:
این توقع نابجاست؛ مگر مردم همه سخنان انبیا و امامان معصوم را گوش دادند؟ رسول اکرم به
100
حضرت علی فرمود: به خدا سوگند که اگر حتی یک نفر توسط تو هدایت شود، برای تو از آنچه
خورشید بر آن میتابد، بهتر است.
ب) بعضی میگویند: باید فکر اساسی کرد و کار از تذکر و موعظه گذشته است! در پاسخ میگوییم این
حرف مثل این است که تشنهای را ببینیم که از تشنگی در حال مرگ است و میتوانیم با کمی آب او را نجات
دهیم ولی بگوییم باید فکر اساسی کرد و باید به فکر آبرسانی سراسری به اینجا باشیم. البته فکر اساسی حرف
? منطقی است ولی این تفکر نباید بهانه ترک امر به معروف و نهی از منکر شود.
ج) برخی میگویند: برفرض ما امروز جلوی فساد وی را گرفتیم. باز فردا دوباره همان کار را خواهد کرد!
این مثل آن است که بگوییم اگر امروز منزل و حیاط را تمیز کنیم، باز هفته دیگر کثیف خواهد شد! تکرار
گناه فردا، دلیل بر سکوت امروز نیست.
منابع برای مطالعه بیشتر
1امر به معروف و نهی از منکر، شهید مطهری، مجموعه آثار، ج.20
2امر به معروف و نهی از منکر، محسن قرائتی.
3بزرگترین فریضه، آیت اللّ?ه مصباح یزدی، مؤسسه امام خمینی .
4نگرشی دیگر به امر به معروف و نهی از منکر، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
5امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی، مایکل آلن کوک، بنیاد پژوهشهای آستان قدس
رضوی